Utrzymywanie się przy życiu, odnowa, wymiana i regeneracja

Jest to seria podobnych procesów powiązanych ze sobą zarówno swoją rolą w podtrzymywaniu życia osobnika, jak i sposobami działania. Są to procesy, dzięki którym życie poszczególnych jednostek może być utrzymane, pomimo ciągłego zużywania się lub uszkodzeń. Jak wiemy z poprzedniego rozdziału, w większości tkanek zachodzi stały cykl prze­mian, a pewne komórki są systematycznie zastępowane nowymi. Procesy te niejako antycypują uszkodzenia lub zniszczenie niektórych tkanek, toteż odnowa odbywa się szczególnie w narażonych na zranienie po­wierzchniach, takich jak np. skóra czy nabłonek jelitowy. Inne części ciała,, chociaż narażone są na uszkodzenia, mogą ulegać im jedynie ?przy­padkowo”, tj. sporadycznie lub wcale. Układ genetyczny zapewnia im zdolność gojenia się, odnowy i wymiany, które to mechanizmy zaczynają działać dopiero po doznaniu przez daną część ciała urazu. Proces rege­neracji jest podobny do procesu odnowy, lecz zachodzi na większą skalę i u wielu organizmów prowadzi do odtworzenia całych nowych części, takich jak np. kończyny.

Zdolności te gwarantują jakoby drugą linię obrony w przypadku gdy mechanizmy zabezpieczające przed uszkodzeniami zawiodą. Na przykład mechanizmy dziedziczności i rozwoju wyposażają ssaka w kości o odpo­wiedniej sile, tak by mogły one sprostać większości stresów, którym są poddawane w ciągu życia. Jeżeli występują większe stresy i kość łamie się, wtedy włącza się mechanizm regeneracji, który dokonuje naprawy.

Wszystkie te procesy wiążą się ze wzrostem, a więc i z nieustannym cyklem przemian w tkankach. Obejmują one także migrację komórek i ich różnicowanie, dzięki czemu są związane z normalnym rozwojem z jaja. Wszystkie te działania odnowy, które zwykle dla wygody rozróż­niamy pojęciowo przy pomocy podanych wyżej określeń, tworzą serię procesów od ściśle związanych z metabolizmem do takich, które przeważ­nie biorą udział w rozmnażaniu i rozwoju organizmów. Każdy z tych procesów stanowi specyficzny wkład do homeostazy ustroju. W tym sen­sie wszystkie są procesami ?normalnymi”. Różnice polegają głównie na tym, z jaką regularnością i kiedy występują owe uszkodzenia, które muszą być korygowane przez te procesy. Zadaniem procesów ?podtrzy­mywania” życia jest usuwanie uszkodzeń występujących w niektórych tkankach regularnie codziennie, np. w skórze ludzkiej lub w zębach siecz­nych gryzonia. ?Odnowa”, ?wymiana” i ?regeneracja” są procesami uru­chamianymi jedynie sporadycznie, gdy organizm ucierpi wskutek jakiegoś niebezpieczeństwa, jakie może mu zagrozić. W tym sensie procesy te są bliższe mechanizmowi reprodukcji, która zapoczątkowuje zastąpienie ca­łego osobnika zanim w końcu ulegnie on zniszczeniu.

Wcześniejsze z wyróżnionych tu kategorii procesów ? podtrzymywa­nie życia i naprawa ? dotyczą głównie pomniejszych, powtarzających się i nieznacznych chwilowych uszkodzeń; natomiast ostatnie dwie, a szczególnie regeneracja, dotyczą procesów o większej skali uszkodzeń i są bliższe reprodukcji. Istotnie, u pewnych organizmów trudno jest przeprowadzić rozróżnienie między regeneracją a reprodukcją przez pączkowanie (np. u żachwy) lub tworzenie się nowych członów (jak u ta­siemca).